Początki
Krajowy Fundusz na rzecz Dzieci powstał 30 maja 1981 roku z inicjatywy Ryszarda Rakowskiego, ekonomisty i społecznika, człowieka wielkiego serca, niestrudzenie przez 30 lat działającego na rzecz dzieci i młodzieży w Polsce. Pierwszym przewodniczącym zarządu Funduszu był znany socjolog prof. Jan Szczepański. Od 1990 roku prof. Szczepański pełnił funkcję honorowego przewodniczącego. W latach 1998–2020 przewodniczącym zarządu był prof. Jan Madey z Instytutu Informatyki UW.
Pomoc medyczna
Pierwszym wyzwaniem, jakie postawili przed sobą członkowie stowarzyszenia, była poprawa opieki zdrowotnej nad dziećmi, w szczególności w obszarze perinatologii. Wkład Funduszu w radykalną zmianę sytuacji wcześniaków i edukację zajmujących się nimi lekarzy jest trudny do przecenienia. Pierwsze środki finansowe na ten cel pochodziły z zasobów Polskiego Komitetu UNICEF oraz ze zbiórek społecznych. Następnie dzięki pomocy Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej Fundusz otrzymał dotacje od rządu włoskiego, Konfederacji Szwajcarskiej, Japonii oraz Komisji Europejskiej.
W połączeniu ze wsparciem partnerów krajowych,m.in. City Banku (wcześniej Banku Handlowego w Warszawie SA), umożliwiło to zakup sprzętu medycznego dla szpitali dziecięcych, w szczególności oddziałów neonatologii, chirurgii i anestezjologii. W sumie w latach 1983–2006 zakupiono sprzęt o łącznej wartości 5,3 mln złotych, w tym: zestawy narzędzi do chirurgii noworodka, zestawy do przeszczepu nerek i wątroby, cystoskopy, namioty laminarne do przeszczepu szpiku, inkubatory do intensywnej terapii, respiratory noworodkowe, urządzenia do wspomagania oddychania u noworodków, pompy infuzyjne, przewoźne aparaty rentgenowskie oraz łóżeczka noworodkowe służące do upowszechniania systemu „matka z dzieckiem”.
Równolegle – głównie dzięki współpracy z amerykańską organizacją Children’s Medical Care Foundation – Fundusz zapewnił szkolenie w czołowych szpitalach USA i Europy 57 neonatologów, anestezjologów, chirurgów dziecięcych oraz umożliwił 47 lekarzom z całej Polski udział w kursach Międzynarodowego Stowarzyszenia Edukacji Podyplomowej IPOKRaTES, dotyczących najistotniejszych problemów leczenia noworodków i niemowląt, prowadzonych przez najwybitniejszych specjalistów z całego świata. Wynikiem tych działań było spektakularne obniżenie wskaźników umieralności niemowląt z 20 promili w 1990 roku do 7,4 w 2005.
Oprócz bezpośredniego wsparcia dla szpitali Fundusz prowadził też wiele szeroko zakrojonych akcji edukacyjnych,upowszechniając m.in. standardy Światowej Organizacji Zdrowia dotyczące opieki nad noworodkami i niemowlętami oraz wiedzę o potrzebach dzieci chorych i niepełnosprawnych. Promował nowe metody leczenia i rehabilitacji (m.in. autyzmu), humanizację porodu, system „matka z dzieckiem” w położnictwie i karmienie piersią.
Ponadto zapewniał zakup najnowszych publikacji medycznych i doprowadził do wydania polskiego tłumaczenia znakomitego podręcznika pediatrii Nelsona. Szczególnie dużo uwagi Fundusz poświęcił warunkom pobytu dzieci w szpitalu. Wydał książeczkę i plakat promujący otwarte drzwi w szpitalach oraz plakat z Europejską Kartą Praw Dziecka w Szpitalu, uzupełniał wyposażenie szpitali – zwłaszcza oddziałów, gdzie leczone są dzieci najciężej chore – w sprzęt audiowizualny i zabawki odwracające uwagę od choroby i cierpienia, m.in. klocki Lego.
Podkreślał, że obok potrzeby bezpieczeństwa potrzeba rozwoju należy do podstawowych potrzeb dziecka, również dziecka chorego, wskazywał na konieczność tworzenia w szpitalu możliwości aktywności i zabawy służącej rozwojowi oraz edukacji, promował Europejską Kartę Praw Dziecka Chorego do Edukacji w Szpitalu i w Domu.
Pomoc zdolnym
W 1983 roku zarządu Funduszu podjął uchwałę o pomocy dzieciom i młodzieży wybitnie uzdolnionej. Był to początek działań zmierzających do zapewnienia jak najszerszej grupie uczniów polskich szkół warunków do pełnego rozwoju uzdolnień. W pierwszym roku działania programu 1983/84 pomoc objęła 56 osób. Pierwotnie (do 1988 roku) stypendyści otrzymywali niewielkie comiesięczne wsparcie finansowe, ale już w pierwszym roku istnienia programu jego twórcy starali się dać podopiecznym szansę na nawiązanie kontaktu z naukowcami, a artystom na publiczne zaprezentowanie rezultatów ich pracy. Pierwsze spotkania młodych zdolnych z naukowcami odbyły się w 1984 roku na Wydziale Fizyki oraz w Instytucie Informatyki UW, a także w Instytucie Problemów Jądrowych w Świerku.
Stopniowo to właśnie organizacja zajęć we współpracy z placówkami naukowymi i artystycznymi stała się podstawą działania Programu pomocy wybitnie zdolnym. Oprócz specjalistycznych zajęć o charakterze warsztatowym drugim bardzo ważnym elementem Programu stały się z czasem wielodyscyplinarne obozy naukowe i ogólnorozwojowe. Ich program, tworzony we współpracy z naukowcami i psychologiami z Uniwersytetu Warszawskiego, był przede wszystkim skoncentrowany na rozwijaniu u stypendystów Funduszu ciekawości świata i otwartości na różne dziedziny wiedzy, a także umiejętności współpracy i dobrej komunikacji. Było to podejście bardzo nowatorskie i bardzo potrzebne osobom na co dzień mającym wyłącznie kontakt z edukacją formalną.
Kolejnym ważnym elementem Programu stały się zajęcia przeznaczone dla uczniów uzdolnionych muzycznie i plastycznie. Pierwszym etapem tych działań było dawanie im możliwości publicznego prezentowania swoich dokonań w czasie koncertów i wystaw. Kolejnym krokiem – organizacja specjalistycznych zajęć dla tej grupy stypendystów. Od 1994 roku odbywają się nieprzerwanie coroczne Warsztaty Muzyczne, najpierw w Zakopanem, a od 2015 roku – jako Warsztaty Muzyki Kameralnej – w Europejskim Centrum Muzyki w Lusławicach. Ogromy wkład w organizację tych zajęć miała sekcja pedagogów ze Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków na czele z prof. Zenonem Brzewskim i prof. Aliną Górską.
W tym samym czasie powstała jedna z najbardziej oryginalnych i cennych inicjatyw Funduszu –Spotkania na Kresach Rzeczpospolitej, które wyewoluowały z plenerów malarskich. Ich program poszerzono o szereg zajęć ogólnorozwojowych, w dużej mierze związanych z historią, kulturą i walorami przyrodniczymi odwiedzanych miejsc. Pomysłodawcą tej formuły był dyrektor Rakowski. Do 2009 roku stypendyści, wśród których znaczącą grupę stanowili humaniści i muzycy, odwiedzili 16 miejscowości położonych na obrzeżach kraju, dzięki czemu nie tylko poznali niezwykłe i znaczące dla polskiej kultury miejsca, ale też zaznaczyli swoją obecność w społecznościach lokalnych, organizując koncerty i wystawy. Kontynuacją Spotkań na Kresach jest trwający cykl Rzeczpospolita Mniej Znana.
Obecny kształt Program pomocy wybitnie zdolnym – od 2020 roku Program Zdolni – osiągnął pod koniec lat 90. i od tego czasu jest rozbudowywany i modyfikowany tak, żeby najlepiej odpowiadał na potrzeby młodych ludzi.
Dotacje na działalność skierowaną do wybitnie uzdolnionych Fundusz otrzymywał w latach 1990–2010 głównie od Ministerstwa Edukacji Narodowej i Ministerstwa Nauki (Komitetu Badań Naukowych), a od 2001 roku z ogólnej rezerwy budżetowej w dyspozycji premiera. Program był wspierany również przez Ministerstwo Kultury, Nestlé Polska oraz ZAiKS. W roku 1993 uzyskaliśmy dotacje z funduszy złotówkowych Komisji Wspólnot Europejskich, z zasobów Fundacji im. Stefana Batorego, Fundacji Bankowej im. Leopolda Kronenberga, Fundacji Orlen „Dar serca”, Fundacji J&S „Pro Bono Poloniae” oraz Fundacji BRE Banku.
Kolejny krok
Wiele lat prowadzenia i rozwijania Programu zaowocowało ogromną wiedzą i doświadczeniem, zgromadzonym przez środowisko tutorów i wolontariuszy. Dotyczyła ona nie tylko problemów i potrzeb osób wybitnie zdolnych oraz metod pracy z nimi, ale również ich otoczenia szkolnego. Gromadząc obserwacje i opinie, stopniowo dochodziliśmy do wniosku, że warto dzielić się tą wiedzą, przede wszystkim z nauczycielami – to oni na co dzień starają się na własną rękę wspierać uczniów z pasją, którym system edukacji ma niewiele do zaoferowania.
Pierwszym krokiem na tej drodze było przygotowanie przez dwoje absolwentów Programu, Marcina Brauna i Marię Mach, poradnika przeznaczonego dla nauczycieli i rodziców Zdolne dziecko. Pierwsza pomoc. Poradnik został wydany nakładem Funduszu w 2012 roku w 7 tysiącach egzemplarzy, które były dystrybuowane nieodpłatnie, podobnie jak wersja elektroniczna, dostępna do pobrania w dziale CZYTELNIA.
W kolejnym kroku szukaliśmy możliwości bezpośredniego wsparcia nauczycieli chcących pracować niekonwencjonalnie, by rozwijać w uczniach ich zainteresowania i pasje. Zaczęliśmy od nawiązania w 2017 roku współpracy z siecią Klubów Młodych Odkrywców działającą pod patronatem Centrum Nauki Kopernik. To właśnie spośród opiekunów klubów rekrutowali się pierwsi nauczyciele, którzy wzięli udział w wizytach studyjnych podczas Wielodyscyplinarnego obozu naukowego i Wakacyjnych Spotkań Wielodyscyplinarnych. Rok później, dzięki wsparciu Fundacji Credit Suisse uruchomiliśmy pilotażową edycję programu Inspiratorium, a w 2019 roku kolejną. Z naszym programem staramy się docierać do nauczycieli w całej Polsce, a szczególnie tych pracujących w małych miejscowościach, daleko od dużych ośrodków akademickich. Wprawdzie w 2020 roku pandemia wstrzymała kolejną edycję Inspiratorium, ale jesteśmy zdeterminowani, aby kontynuować program i rozwijać go w kolejnych latach.
